Effects of water abstraction on stream ecosystem functioning

Resumen

Ur-detrakzioa mundu osoan zehar oso hedatuta dagoen jarduera da, handitzen jarraitzenduen ur-, jaki- eta energia-eskariari erantzuteko etorkizunean gehiago areagotzea esperodena. Ur-detrakzioak tarteko emari txikitzeak habitat lotikoen eskuragarritasunamurrizten du, uraren kalitatea andea dezake eta, ondorioz, ibaietako komunitateakkaltetu. Ur-detrakzioak ibaien funtzionamenduaren gainean dituen eraginei buruz,berriz, oso ezagumendu urria dugu, nahiz eta inpaktuak espero izatekoak diren,hidraulika, ubidearen morfologia eta biodibertsitatea estuki lotuta baitaude ibaiekosistemetangertatzen diren prozesuekin. Tesi honetan ur-detrakzioak ibaiekosistemenfuntzionamenduan duen eragina aztertu da, horretarako behaketa hutsetanoinarritutako lanak eta ekosistemen manipulazioak, laborategiko eta mendikoesperimentuak konbinatuz.Hasteko, ur-detrakzioak ibai-ekosistemetako materia organikoaren metatze etadeskonposizioan duen eragina aztertu genuen, aldagai hauek alderatuz bost errekatakopresetatik gorako eta beherako erreka-tarteetan, neguan eta udaberrian. Ur-detrakzioakez zion ur-kalitateari eragin, baina adierazgarriki murriztu zituen ubide hezearenzabalera eta uraren sakonera bi esperimentuetan, eta, neguan, baita materiaorganikoaren metaketa eta deskonposizioa ere. Orbel-poltsak kolonizatu zituztenzatitzaileen kopurua ere txikiagoa zen presen azpian. Emaitza hauek adierazten dute,sasoi batzuetan behintzat, ur-detrakzioak eragin garrantzitsuak izan ditzakeela materiaorganikoaren metaketan eta deskonposizioan. Honek, era berean, ibai-ekosistemenoinarri energetikoa kalte dezake.Aurreko ikerketa bentoseko deskonposiziora mugatu zenez eta ibaiak lehortu ahalaorganismo urtarrek babesa hiporreosean bilatzen dutenez, hiporreosekodeskonposizioaren garrantzi erlatiboa aztertu genuen, ibaien perimetro hezea txikitu etamateria organikoa sedimentu lehorretan pilatzen denean. Materia organikoarendeskonposizio-tasa mikrobiarrak eta guztizkoak neurtu genituen ubide hezeko eta guneparaflubialetako gainazalean eta azpi-geruzetan. Lurperatutako orbel-poltsa guztietakodeskonposizio-tasak ubide hezeko gainazalean neurtutakoen oso antzekoak ziren.Hortaz, emaitzek erakusten dute azpi-geruzetan deskonposizio-jarduera mantendaitekeela baita, ur-detrakzioak eragindako ibai-tarteetan gertatzen den bezala,bentoseko gainazala lehortzen denean ere.Bestalde, lehorteen intentsitatea eta maiztasuna areagotzeaz gain, ur-detrakzioaklehorte-uneak ere asalda ditzake eta honek eragin garrantzitsuak izan ditzake dinamikatenporal markatuak dituzten ibai-ekosistemetako komunitate eta prozesuetan. Hortaz,lehorteekin erlazionaturiko estres-mailak onddo urtarren jardueran eta deskonposiziomikrobiarrean duen eragina aztertu genuen, eta baita eragina estres-unearen araberakoaden ere. Laborategiko mikrokosmosetan ur-lasterrak, putzu isolatuak eta sedimentulehorrak birsortu genituen. Egoera hauek eta euren segida konbinatuz 9 tratamendusortu genituen (kontrolarekin 10), estres-mailan (txikia, ertaina, handia) eta estres-unean(hasieran, erdian, amaieran) desberdin zirenak, eta onddo urtarren biomasa,esporulazioa, arnasketa mikrobiarra eta haltz-hostoen deskonposizioa neurtu genituen.Aldagai desberdinek ez zioten era berean erantzun estres-mailari, ziurrenik estres-tartetxikiegia birsortu genuelako. Aitzitik, estresaren eragina sistematikoki kaltegarriagoazen deskonposizio-prozesuaren hasieran gertatzean, eta aldagai guztiak murriztu zituen.Beraz, emaitzek erakusten dute deskonposizioarekin erlazionaturiko aldagaietanlarriagoak direla estres goiztiarraren ondorioak eta iradokitzen dute estres-uneaestresaren intentsitatea eta iraupena bezain garrantzitsua izan daitekeela.Azkenik, aspaldi utzitako presa bat berrabiaraziz eta emariaren %90 deribazio-kanaleradesbideratuz, BACI (Before-After/Control-Impact) esperimentu bat burutu genuen urdetrakzioareneragina aztertzeko biofilmaren biomasan eta jardueran, mantenugaiatxikimenduan,eta materia organikoaren atxikimenduan eta deskonposizioan. Horrezgain, emaitzak azalera unitateko eta metro linealeko aztertu genituen, ur-detrakzioareneraginak neurtzeko modurik esanguratsuena zein den zehazteko. Azalera unitateko, urdetrakzioakbiofilmaren biomasa, jarduera entzimatikoa eta mantenugai-atxikimenduamurriztu zituen. Metro linealeko, berriz, ubide hezearen perimetroa txikitzearenondorioz, ur-detrakzioak adierazgarriki murriztu zituen aldagai guztiak, salbu klorofilakontzentrazioaeta orbel atxikimendua. Gure emaitzek iradokitzen dute ur-detrakzioakinpaktu garrantzitsuak dituela ibai-ekosistemen funtzionamenduan, bereziki perimetrohezea txikitzearekin erlazionatuta daudenak, ur-detrakzioaren ondorio unibertsala dena.Oro har, zenbait muga espazial eta tenporal alde batera utzita, tesi honetako emaitzekerakutsi dute Euskal Herriko detrakzio-jarduerek adierazgarriki murrizten dituztela ibaiekosistemetakohainbat prozesu esanguratsu. Hortaz, zalantzan jartzen dute emariekologikoen egokitasuna, gutxienez gure eskualdean, eta agerian uzten dute ikertzenjarraitzeko beharra, erantzunik gabe dirauten galderei erantzuteko, eta gizakiaren etaibai-ekosistem.